Tàm Quý của phàm và Thánh

Kinh điển Phật Giáo có nói rằng Tàm và Quý là hai đặc điểm của bậc Thánh nhập lưu. Tàm và Quý (có người dịch là Uý) là tiếng Hán, nghĩa tiếng Việt Tàm là Xấu hổ và Quý là Sợ hãi.

Nếu nói hễ có Tàm Quý tức hễ có Xấu hổ, Sợ hãi thì đó là bậc thánh Nhập Lưu. Thế thì phải chăng tất cả nhân loại ai ai cũng có xấu hổ, cũng có sợ hãi thì đều là bậc thành nhập lưu cả rồi sao? Điều đó là không đúng, vì vậy phải phân biệt rõ ràng Tàm Quý của bậc Thánh nhập lưu khác biệt với tàm quý của kẻ Phàm phu.

Tàm Quý phát sinh trên lộ trình tâm Bát tà đạo của Phàm phu thì liên tục và nhiều vô số không thể kể hết. Phàm phu sợ hãi đủ thứ, sợ khổ, sợ chết, sợ mất mát, sợ đói rét, sợ cô đơn, sợ bị bỏ rơi, sợ không nơi nương tựa vv … Phàm phu xấu hổ khi bị phanh phui, biêu riếu những ý nghĩ, lời nói, hành động xấu xa, tồi tệ, độc ác của mình trước người khác vv… Những Tàm Quý đó đều đưa đến đau khổ.

Bậc Thánh Nhập Lưu là bậc đã nghe giảng hoặc nghiên cứu kinh điển và đã có hiểu biết đúng sự thật nên đã đoạn trừ được Thân kiến, Nghi, Giới cấm thủ, đặc biệt là đã Tuệ tri được Khổ đế, Tập đế, Diệt đế và Đạo đế. Đã thấy biết đúng sự thật Khổ trong hiện tại và thấy biết đúng sự thật khổ của tái sanh luân hồi, đã thấy biết đúng sự thật Nguyên nhân Khổ là vô minh, là tham sân si, đã thấy biết như thật nguy hiểm là vô minh, là tham sân si. Do vậy mà sợ hãi đến mức lông tóc dựng ngược về thực tại thế gian chỉ quanh quẩn khổ, chỉ đổi cái khổ này lấy cái khổ khác, chỉ triền miên trong sinh tử luân hồi không có ngày ra khỏi. Và do Tuệ tri Khổ Tập Diệt Đạo đến mức như vậy nên khi vô minh, tham sân si khởi lên chi phối thì sau khi nhận ra sẽ hết sức sợ hãi, xấu hổ vì đã không thực hành lời dạy của bậc Thánh, của Đức Phật. Lúc đó do tàm quý mà thốt lên: Thật là đau đớn cho ta, thật là khốn nạn cho ta, ta đã học theo Phật dạy là thực hành để đoạn tận vô minh, đoạn tận tham sân si nhưng sao vô minh, tham sân si vẫn xâm chiếm tâm ta, vẫn dẫn dắt, vẫn chi phối ta.

Sự giống nhau về tàm quý của Phàm phu và bậc thánh Nhập Lưu là đều phát sinh trên lộ trình tâm Bát tà đạo, nhưng khác nhau là:

*Phàm phu:

– Tàm quý với đủ thứ khác nhau nhưng vì không có trí tuệ nên không tàm quý với luân hồi sinh tử, không tàm quý với vô minh, với tham sân si.

– Tàm quý của Phàm phu là xấu hổ, sợ hãi với người khác không phải xấu hổ sợ hãi với bản thân mình.

– Tàm quý của Phàm phu chỉ đưa đến khổ.

*Bậc Thánh Nhập Lưu:

– Tàm quý với vô minh, với tham sân si do Tuệ tri Tứ Thánh Đế.

– Tàm quý này xảy ra với bản thân mình chứ không phải với các đối tượng bên ngoài.

– Tàm quý này sẽ phát sinh tinh tấn tu tập Bát chánh đạo đưa đến đoạn tận vô minh, đoạn tận tham sân si, đoạn tận khổ.

– Tàm quý này tuy phát sinh trên lộ trình tâm Bát tà đạo nhưng đưa đến tu tập Bát chánh đạo nên thuộc Dục như ý túc trong Tứ như ý túc. Khi tu tập lộ trình tâm Bát chánh đạo khởi lên thì Dục như ý túc đó diệt, Tàm Quý đó cũng diệt đi.

Thiền sư Nguyên Tuệ (02.8.2021)

Quý vị có thể đọc các bài pháp khác tại chuyên mục PHÁP HỌC